نامگذاری او
اسم به معنی نشانه و اسم گذاری نوعی نشانه گذاری است. از نظر علمی نوع اسم در شخصیت حال و آینده فرد بسیار مؤثر است و از نظر روان موجب نوع احساس نیک یا بد، حرکت یا رکود، رشد یا انحطاط است و به همین خاطر در اسلام راجع به آن توصیه های بسیاری شده است.
مثلاً اسلام خواسته است برای فرزندان نامی را برگزینند که سازنده و رشد دهنده باشد، وابستگی او را به مکتبی و اندیشه ای نشان دهد، موجب احساس غرور و سرافرازی او در حال و آینده باشد، او را به موضعگیری ویژه و مثبتی وا دارد، حتی در مواردی خط فکری و سیاسی آدمی را در حفاظت و احیای یک اندیشه نشان دهد.
رسول خدا به تناسب ابعاد متعدد شخصیتی فاطمه - سلام الله علیها - او را به اسامی و القاب متعددی می نامید که همه آنها زیبایند و غرور آفرین، رنگ مکتب و اندیشه اسلامی دارند و هر کدام به مناسبتی و در جائی به کار می رفته اند و یا نوعی از حالات و صفات فاطمه - سلام الله علیها - را نشان می دادند.
نوع اسامی
امام صادق - علیه السلام - فرمد: ان لفاطمه تسعه اسماء عند الله عزو جل. برای فاطمه - سلام الله علیها - در نزد خدا نه اسم است: فاطمه، والصدیقه، و المبارکه، و الزکیه، و الراضیه، والمرضیه، و المحدثه، و الزهراء و الطاهره.[1]
در شرح و توضیح این اسماء گفته اند او:
- فاطمه است زیرا که از شر و از دوزخ بریده است.
- طاهره است یعنی پاک و پاکیزه از نقایص و صفات ناپسند.
- زکیه است یعنی رشد یافته و رشد یابنده در جنبه کمالات و خیرات.
- مبارکه است یعنی صاحب خیر و برکت در علم و فضل و کمالات و نسل.
- صدیقه است یعنی بسیار راستگو و درست.
- راضیه است یعنی خشنود به رضای حق و تسلیم در راه او.
- مرضیه است یعنی مورد پسند خدا و اولیای او.
- محدثه است یعنی زنی که فرشته الهی با او سخن می گوید.
- مطهره است یعنی از هر آلودگی و پلیدی دور است.
نامهای دیگری هم بر اساس روایات، برای او ذکر کرده اند که اهم آنها عبارتنداز:
- زهراء یعنی کسی که از او نور و درخشندگی متجلی می شود، فروغ تابان معرفت، نمونه روشن خداپرستی است و نُوُرها اشتقّ مِن نور عظمه اله.
- معصومه یعنی محصوره از گناه.
- بتول یعنی کسی که حیض نشود. التی لم ترحمره قط. [2]
- ابن اثیر در النهایه گوید بدان علت بتولش خواندند که از زنان عصر خود بحسب فضیلت و تقوا و نسب منقطع و ممتاز بود و هم به دلیل انقطاعتش از دنیا و اتصالش بمنبع سرمدی.
- منصوره یعنی کسی که یاری می شود (به قصاص قاتل فرزندش).
- حصان یعنی کسی که عفیف است و پاکدامن.
- حره یعنی کسی که آزاد از وابستگی به خاک و رمل و شوائب آن است.
- عذرا یعنی بکر و باکره.
- هانیه یعنی مهربان در حق شوهر.
- شفیعه یعنی دارنده مقام شفاعت.
و اینها خود درس آموزند و جهت دهنده و می ارزد که در خانواده های شیعی برای فرزندان از اینگونه نامها برگزیده شود. ما را در اسامی دیگری که برای فرزندان بر می گزینیم اگر اعتراضی نباشد انتقادی وارد است.
درباره نام فاطمه - سلام الله علیها -
در میان اسامی متعددی که برای اوست نام فاطمه - سلام الله علیها - از همه معروفتر و به گوش ها آشناتر و در کتب اسلامی ذکر این نام بیشترین است. در مورد معنی و وجه تسمیه اش گفته اند: او فاطمه - سلام الله علیها - است:[3]
- لانها فطمت عن الطمت، بدان خاطر که از آزار حیض بازداشته شده.
- لانها فطمت عن الشر، زیرا که او از شر بریده و جداست.
- لانها فطمت عن الخلق، زیرا که او از مردم بریده شده.
- لانها فطمت محبیها عن النار، زیرا که دوستدارانش از آتش دوزخ دور و برکنارند.
- لانها فطمت و شیعتها عن النار، زیرا که او و شیعیانش از آتش دور و برکنارند.
- لان الخلق فطموا عن کنه معرفتها، زیرا که مردم از کنه معرفتش بازداشته شده اند.
- لانها فطمت عن ماسوی الله، زیرا که او از غیر خدا بریده است.
- و امام صادق - علیه السلام - فرمود : لقد فطمها بالعلم و عن الطمث فی المیثاق - فسماها فاطمه - ثم قال انی فطمتک بالعلم و فطمتک بالطمث[4] خداوند اورا با علم و دانش درآمیخت و از شکول در پیمان بازداشت او را فاطمه - سلام الله علیها - نامید و فرمود تو را از کسب دانش اکتسابی بازداشتم و از پلیدی ها دور نمودم.
کنیه ها و تعابیر
برای فاطمه - سلام الله علیها - کنیه هائی است و کنیه ها در دنیای گذشته تقریباً نقش نام خانوادگی امروز را برای افراد ایفا می کرده اند این کنیه ها متعددند و هر کدام به مناسبتی و در بیان شأنی از فاطمه - سلام الله علیها - بکار می رفته اند.
- برخی از آنها در رابطه با انتساب او به فرزندان اوست مثل ام الحسن، ام الحسین، ام المحسن، ام الائمه، ام السبطین، ام الازهار.
- برخی دیگر دارای رنگ جامعه و اجتماعند مثل ام المومنین، ام الایتام، ام النساء، ام الامه.
- بعضی در رابطه بافضائل اوست مثل ام العلوم، ام الخیره، ام الفضائل.
- و بعضی هم در انتساب او به پدرش مثل ام ابیها (مادر پدرش)[5].
تعابیری هم که از او در دست است همگی زیبا و در خور شأن اوست از جمله:
- فاطمه - سلام الله علیها - لطیفه ای از عالم لاهوت است، فاطمه - سلام الله علیها - مظهر زنی کامل و نمونه انسانیت و فضیلت است، فاطمه - سلام الله علیها - واجد بوی بهشت است.
- فاطمه - سلام الله علیها - ریحانه یا گلی خوشبوست و رسول خدا - صلی الله علیه و آله - می فرمود من از فاطمه - سلام الله علیها - بوی بهشت را می شنوم.
________________________________________
[1] . خصال صدوق، ج 2، ص 414.
[2] . بحارالانوار ج 23، ص 15.
[3] . بحارالانوار ج 43 ص 10.
[4] . الزهراء(س)، ص 191.
[5] . مناقب ابن شهرآشوب، ج 3، ص 357 و نخبه البیان فی تفصیل سیده النسوان، ص 86. دکتر علی قائمی- در مکتب فاطمه (س)