در موضوع: موضوعات وابسته
ایجاد پایگاه دادههای ژئوفیزیک زمینی کشور یک ضرورت انکارناپذیر
خلاصه مطالب:
با پیشرفت علم‌وتکنولوژی و درعصرارتباطات، فناوری و اطلاعات، بقا از آن کسی است که اطلاعات بیشتری دراختیار دارد و کنایه ضرورت و بسرعت بتواند از این اطلاعات در پیشبرد اهداف خود سود جوید این موضوع تقریبا در تمامی‌رشته‌های علوم نیز تسری یافته است. درنتیجه علوم زمین تیز از این قاعده مستثنی نیست.
از گذشته نسبتا دور مطالعات ژنوفیزیک زمینی در جای جای کشور ما اجرا شده و درعمده موارد نتایج قابل قبولی نیز نشان داده است. تا به امروز چندین هزار پروژه ژلوفیزیکی یا اهداف و مقاصد گوناگون در کشور اجرا شده و در یرخی موارد حتی مطالعات تکراری نیز در یک منطقه انجام شده است و این بدان معنی است که متخصصین یا مجریان پرور!ای جدید اطلاعی از مطالعات گذشته نداشته ألد و یا اینکه اطلاعات مربوط به پروژه‌های پیشین یافت نشده و در دسترس نبوده است. بر این اساس لازم است بمنظور جلوگیری از اتلاف وقت و سرمایه و بهره‌مندی از مطالعات قبلی، پایگاهی بمنظور نگهداری سوابق مطالعات ژلوفیزیکی یرای دستیایی همگان به اطلاعات مورد نیازشان پیش‌بینی شود. در این مقاله، هدف توجیه طراحی این پایگاه و تبیین قابلیتهای آن است.
واژه‌های کلیدی: فناوری اطلاعات، پایگاه دادهها، ژئوفیزیک زمینی
پیش گفتار:
عصر ارتباطات، فناوری و اطلاعات فضایی را بوجود آورده که فضای دانش محوری است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020 میلادی دانش بشری هر هفتاد روز دو برابر می‌شود و در این محیط اگر اطلاعات بدرستی مدیریت نشود؛ حاصل بررسیها چیزی جز سردرگمی‌و اتلاف سرمایه‌ها اعم از انسانی، مالی و زمانی نیست.
حال ما نیز که در این عصر زندگی می‌کنیم و تااشمان نیز برای پیشرفت روز افزون است؛ لازم است با بهره‌گیری از امکانات فراهم آمده و بکارگیری درست ابزار، فرآیندی بهینه را درجهت رسیدن به اهداف بکار بندیم.
اکتشاف موادمعدنی بمنظور دستیایی به موادخام اولیه مورد نیاز در صنایع مختلف در رسیدن بشر به رشد، یکی از این فرآیندهاست. برای بهینه‌سازی این فرایند لازم است تک‌تک اجزای آن را بشناسیم و کیفیت آنها را افزون نماییم. یکی از اجزای اکتشاف موادمعدنی، اطلاعات ژئوفیزیکی است. اگر بتوانیم به نحوی کیفیت اطلاعات این جزء از مطالعات را افزایش دهیم؛ قدم مؤثری برای پیشرفت در راه اکتشاف موادمعدنی، مطالعات زیست‌محیطی، ژئوتکنیکی، باستان شناسی و... برداشته‌ایم ]1و2و3[.
متن اصلی:
از گذشته نسبتاً دور مطالعات ژئوفیزیک اکتشافی در کشور ما اجرا می‌شود. به فراخور استعداد معدنی و مطالعاتی گوناگون، حجم این مطالعات در مناطق مختلف متفاوت است. بطوریکه وقتی به تاریخچه این مطالعات نگاه می‌کنیم تعداد آنها در برخی مناطق از تراکم نسبتاً زیادی برخوردار است. از سوی دیگر اولین گام در انجام مطالعات اکتشافی جمع آوری اطلاعات موجود گذشته در منطقه مورد مطالعه است. متاسفانه جمع آوری اطلاعات در کشور ما بسادگی امکانپذیر نیست. چرا که اولاً مراکز تولید اطلاعات معدنی متعدد و بعضاً ناشناخته‌اند و از طرفی فرهنگ اطلاع رسانی در کشور ما چندان مناسب نیست. به همین دلایل معمولاً جمع‌آوری اطلاعات در یک منطقه مطالعاتی بطورکامل انجام نمی‌شود و ورود به فاز بعدی بدون کامل شدن این فاز آغاز می‌شود. لذا در موارد متعددی دیده می‌شود که برداشتهای مشابه ژئوفیزیکی حتی گاهاً با نتایج مشابه تکرار شده و وقت و هزینه گزافی صرف شده است.
نظر به دلایل فوق‌الذکر طرح ایجاد پایگاه دادههای ژئوفیزیک کشور اجتناب ناپذیر است. در این طرح هدف تحقیق و پژوهش پیرامون بانک اطلاعات ژئوفیزیک ایران است و اهم موارد مورد بررسی در آن بشرح ذیل است:
1- تحقیق‌و بررسی پیرامون بانکهای مشابه تاسیس شده در کشورهای پیشگام بمنظور بکارگیری بهینه‌ترین روش جمع‌آوری، پردازش، نگهداری و ارائه دادهها
در این بخش هدف آن است که از تجربه متخصصین کشورهای پیشگام در زمینه ژئوفیزیک بهره‌گیری شود. چراکه این کشورها مشکل پیش روی ما را چندین سال قبل تجربه نموده و راه حل آنرا نیز یافته اند. دیگر اینکه از تجمیع عقول می‌توان بیره برد و گزینه مناسبتری را برگزید. تحقیق در زمینه کشورهای پیشگام باید در چند بخش انجام شود: در روشهای جمع آوری دادهها، پردازش دادهها، نگهداری و ارائه اطلاعات حاصل از دا ده‌‌های خام اولیه به کاربران ایشان. در کشورهای مختلف به فراخور ویژگیهای جغرافیایی، زمین شناختی، معدنی و سیاستهای حاکم بر ایشان نحوه تشکیل یا عدم تشکیل پایگاه فوق الذکر متفاوت است. شکل (1) شمایی از یکی از پایگاه دادههای ژئوفیزیک دنیا!شور ایالات متحده امریکا) را نشان می‌دهد.
شکل 1- شمایی از پایگاه دادههای ژئوفیزیک کشور ایالات متحده امریکا[ 4]
2- شناسایی مراکز اطللاعات ژئوفیزیک زمینی کشور
نظر به تعدد مراکز تولید اطلاعات ژئوفیزیکی و متولیان این دانش در کشور ما، شناسایی مراکز اطلاعات ژئوفیزیک زمینی کشور بمنظور جمع آوری درست و کامل اطلاعات پروژه‌های مختلف اجرا شده در کشور امری ضروری الست. اما متاسفانه هیچ مرجع و ماخذی برای معرفی این مراکز در کشور ایجاد نشده و فعالیتهای ایشان نیز تحت نظارت هیچ سازمان مشخصی نیست.
برخی شرکتهای دارای رتبه و درجه بندی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، برخی واحدهای تحقیقی نظیر جهاد دانشگاهی، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، جهادکشاورزی وزارت نیرو، برخی واحدهای دانشگاهی، وزارت راه‌وترابری، شرکتهای فاقدرتبه و درجه بندی سازمان مدیریت و حتی اشخاص حقیقی، مجریان پروژه‌های ژئوفیزیک زمینی کشور ما هستند. حتی آماری از متخصصان این علم نیز در کشور وجود ندارد. لذا اولین قدم شناسایی جامعه مجریان پروژه‌های مذکور، متخصصان، دانش آموختگان و اساتید این فن در کشور است.
3- تهیه‌وتحلیل فرم اخذ اطللاعات بر سه پایه عمده ژئوفیزیک، سیستم اطللاعات جغرافیایی(GIS) برنامه‌نویسی رایانه‌ای
حال نوبت به تهیه فرم اخذ اطلاعات مربوط به پروژه‌هاست. چه اطلاعاتی باید جمع آوری شود؟ نحوه ارائه فرم اطلاعات چگونه باشد؟ اطلاعات جمع آوری شده چگونه گزارش شود؟
شکل(2) شمایی از ارائه اطلاعات بر پایه سیستم GIS در پایگاه داد oهای ژئوفیزیک کشور انگلستان را نشان می‌دهد.
شکل 2- شمایی از ارائه اطلاعات برپایه سیستم GIS درپایگاه دادههای ژئوفیزیک کشورانگلستان ]5[.
این سوالات و بسیاری سوالات مهم از این دست پیش از طراحی فرم اخذ اطلاعات باید پاسخ داده شوند.
1- اطلاعاتی باید جمع آوری شوند که بیشترین گره‌ها را باز نمایند.
2- جزو اطلاعات محرمانه نباشند.
3- حجم زیادی نداشته باشند؛ چرا که ممکن است پاسخ دادن به آنها از سوی شرکتها باعث اخلال در فعالیتهای روزمره ایشان گردد.
4- از نظر روانشناختی طوری طراحی شوند که کامل‌کنندگان فرمها بهترین و دقیقترین پاسخ را به پرسشها بدهند.
5- محل جغرافیایی اجرای پروژه‌ها حتماً قید گردد؛ چرا که موقعیت اجرایی پروژه‌ها درنهایت باید سیستم اطلاعات جغرافیایی قابل ارائه باشد.
6- مشخصات شرکتهای مجری، ناظر، مشاور و پیمانکار پروژه‌ها حتماً قید شود؟ چرا که درنهایت بان اطلاعات منحصربفردی از دست‌اندرکاران پروژه‌های ژئوفیزیک زمینی در کشور بدست خواهد آمد.
7- اهداف اجرای پروژه‌ها نیز مشخص شود
8- درنهایت اینکه نحوه ارائه اطلاعات و گزارش‌گیری از آن بساده ترین شکل ممکن در رایانه امکانپذیر باشد. بطوریکه بشکل توصیفی و گرافیکی بتوان اطلاعات را مشاهده نمود و امکان جستجوی مجرد یا ترکیبی اطلاعات بطور همزمان میسر باشد.
4- تدوین فهرستگان خبرگان ژئوفیزیک کشور اعم از اساتید، دانش‌آموختگان و متخصصین
گردآوری اطلاعات این بخش نیزحرکت دیگری در جهت شناساندن این علم به جامعه، سهولت در دسترسی به ایشان، ارزیابی تخصصهای موجود در کشور، محلهای حضور ایشان و اعلام اهمیت تخصص ایشان در قالب آمار و ارقام و گزارشات مختلف به مدیران ارشد جامعه بمنظور درک بیشتر اهمیت علم ژئوفیزیک و کاربردهای آن در حل مشکلات کشور است. در این فهرستگان هم بایستی امکان جستجو به صورت ترکیبی بر پایه موضوعات مختلف در سهل ترین حالت ممکن فراهم گردد. شکل (3) شمایی از ارائه اطلاعات فهرستگان خبرگان ژئوفیزیک کشورهای عمده دنیا به ویژه کشور ایالات متحده امریکا را نشان می‌دهد.
5- جمع آوری اطلاعات موجود در مراکز اطلاعات ژئوفیزیکی کشور
یکی از مهمترین بخشهای پایگاه دا ده‌‌های ژئوفیزیک زمینی جمع آوری اطلاعات موجود در مراکز اطلاعات مذکور است. تعدد وگاهاً بی نام و نشان بودن این مراکز از یک سو و عدم ارائه اطلاعات صحیح از طرف برخی از مراکز از سوی دیگر از جمله مشکاات فراروی این بخش از کار است.
متاسفانه فرهنگ ارائه اطلاعات در کشور ما کمتر توجیه دارد و بهمین دلیل اغلب پروژه‌های این چنینی در مرحله جمع آوری اطلاعات کمتر توفیق ادامه فعالیت می‌یابند. البته خوشبختانه با وجود متخصصین و مدرسین فعال دانشگاهی که بعضاً در مراکز مختلف تولید اطلاعات همکاری می‌کنند و باتوجه به تفاهم نامه‌های همکاری میان مراکز مختلف و اهمیت موضوع پایگاه، انتظار می‌رود این بخش به نحو شایسته ای به سرانجام برسد. جدول (1) نام برخی از مراکز دارای اطلاعات ژئوفیزیکی کشور را نشان می‌دهد.
شکل 3- شمایی از ارائه اطلاعات فهرستگان خبرگان ژئوفیزیک کشورهای عمده دنیا به ویژه ایالات متحده امریکا[ 6]
جدول 1- برخی از مراکز اطلاعات ژئوفیزیکی کشور
منابع:
[1] Reynolds, J. M., 1997, “ An Introduction to Applied and Environmental Geophysics “.
[2] Telford, W. M., Geldart, L. P., Sheriff, R. E., 1990, “ Applied Geophysics ”, second
edition, Cambridge University Press.
[3] http://www.ngdir.ir
[4] http://www.ngdc.noaa.gov/ngdc.html
[5] http://www.bgs.ac.uk/s/metadata/catquery.cfm
[6] http://www.lib.uchicago.edu/e/su/geosci/index.html