نگاهی به اسم او

زیره سیاه

زیره گیاهی است علفی و دو ساله، به ارتفاع 60 سانتی متر. ساقه های زیره تو خالی، شیاردار و از قاعده، دارای انشعاباتی است. برگ های این گیاه دارای بریدگی زیاد است، به طوری که به صورت نخ مانند درآمده و به رنگ سبز روشن می باشند.  برگ هایی که در قاعده ی گیاه قرار دارند، دارای دم برگ کوتاه و غلاف مانند هستند. گل های این گیاه، کوچک، سفید و گاهی صورتی، به صورت مجتمع چتر مرکب هستند. میوه های زیره، کشیده و نوک تیز، به طول تا 6 میلی متر و به رنگ قهوه ای و گاهی قهوه ای شکلاتی یا مایل به زرد می باشند. تمام قسمت های گیاه به ویژه میوه ها، دارای بوی خوب و معطر هستند. قسمت مورد استفاده ی زیره، میوه های آن است که به طور مستقیم از آن و یا از اسانس آن، استفاده های بسیار زیاد به عمل می آید.

ترکیبات مهم

زیره ی سیاه حدود 7-3 درصد اسانس دارد. بیش تر اوقات دانه ها را قبل از رسیدن کامل، برداشت می کنند که در این صورت، دارای درصد بالایی اسانس خواهند بود. ماده ی اصلی اسانس، کارون(CARVONE) است که تا 65 درصد اسانس را تشکیل می دهد.  لیمونن، ماده ی مهم دیگر اسانس می باشد که تا 50 درصد اسانس را ممکن است تشیکل دهد. ترکیبات دیگر، شامل 20 -10 درصد روغن ثابت، 20 درصد پروتئین، 20 درصد قندها و مقداری فلاوونویید هستند. اثرات مهم: مقوی معده ، محرک اشتها، محرک ترشح غدد معده، ضد نفخ، ضد اسپاسم، معرق و ضد قارچ است و در طب عوام، از آن به عنوان شیرافزا استفاده می شود.   یکی از مصارف مهم زیره، به عنوان چاشنی و ادویه در صنایع غذایی است.

طریقه و میزان مصرف

تهیه چای:

بر روی 1 تا 5 گرم میوه ی خرد شده، یک استکان یا یک لیوان آب در حال جوش می ریزیم و حدود 15 دقیقه می گذاریم بماند. البته بهتر است درب آن بسته باشد. سپس آن را صاف کرده و میل می کنیم.   از زیره، محصولاتی به صورت تنتور و به شکل قطره وجود دارد که به عنوان ضد نفخ، ضد درد و ضد اسپاسم، مصرف زیادی دارد. میزان مصرف این گونه فراورده ها، بر حسب کارخانه ی سازنده و غلظت دارو در راهنمای همراه دارو ذکر گردیده است.

نگه داری

چون اسانس ها فرار هستند، لذا باید میوه ها را موقع استفاده، خرد یا آسیاب کرد تا از هدر رفتن آنها جلوگیری شود. هم چنین چون اسانس ها جزو حلال های بسیار خوب بوده و ظروف پلاستیکی را سوراخ می نمایند، لذا باید برای نگه داری، از ظرف فلزی یا شیشه ای رنگی استفاده شود.

مهم ترین اثرات گزارش شده از زیره سیاه تا کنون عبارت اند از: ضد کرم، ضد کم خونی، ضد باکتری، ضد سرطان، ضد حساسیت(آنتی هیستامین)، ضد التهاب، ضد قارچ، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد نفخ، قاعده آور، خلط آور، شیرافزا، محرک، مقوی معده و کرم کُش.

نکات ضروری

تا کنون از عوارض جانبی و محدودیت مصرف زیره ی سیاه، گزارشی به چاپ نرسیده است.

قسمت مورد استفاده ی زیره ی سیاه، در حقیقت میوه ی آن است که در عوام به دانه نیز مشهور شده است.  قسمت عمده ی محصول زیره ی ایران، مربوط به میوه ی گیاهی به نامی زیره کوهی(Bunium Persicum) می باشد که از نظر ظاهری، به زیره ی سیاه شبیه است، در صورتی که محصول زیره ی سیاه موجود در ایران محدود بوده و گیاه مربوطه در مناطقی از جمله مازندران، گیلان، آذربایجان، همدان، کرمان، تهران و قزوین رویش دارد. استفاده از زیره به طور مستقیم و یا از پودر آن، اثراتی شبیه فراورده های صنعتی آن دارد.

دکتر محمد حسین صالحی سورمقی- متخصص فارماکوگنوزی

استاد دانشکده ی داروسازی تهران

تأثیر زردچوبه در روماتیسم مفاصل  
یک بررسی جدید نشان می ‌دهد که زردچوبه و مکمل‌های غذایی آن ممکن است به پیشگیری و  درمان برخی بیماری‌های استخوانی مثل آرتریت روماتوئید و پوکی استخوان کمک کند.   
ریشه زردچوبه در طب سنتی آسیا برای قرن‌ها به عنوان درمانی برای التهاب مفاصل یا آرتریت کاربرد داشته است. داروهای ضد التهابی نوین که برای درمان آرتریت به کار می‌ روند، عوارض جانبی بسیاری دارند، بنابراین پزشکان و پژوهشگران به دنبال شیوه‌های درمانی جایگزین برای این بیماری بوده‌اند.
امروزه مکمل‌های غذایی حاوی زردچوبه با نام کورکومین (curcumin) ،ماده شیمیایی که رنگ زرد زردچوبه ناشی از آن است ،در بازار موجود است. تصور می ‌شود این ماده نیز دارای خواص ضد التهابی باشد. دکتر ژانت ال فانک از کالج پزشکی دانشگاه آریزونا یکی از پژوهشگران در تحقیق فوق در این باره گفت:" هدف ما از بررسی داروهای گیاهی خاص این است که بین خواص مفید گیاهان دارویی سنتی و اثرات زیان بار آنها افتراق دهیم. به این ترتیب امیدواریم نه تنها شیوه‌‌های طب سنتی را درک کنیم و به آزمون بگذاریم، بلکه استفاده آنها را نیز پیشرفت دهیم و اصلاح کنیم."
دکتر فانک با دکتر باربارا ان. تیمرمن، رئیس مرکز پژوهش طب گیاهی آریزونا برای بررسی بهتر اثرات مواد شبه کورکومینی در زردچوبه عصاره‌هایی با میزان استاندارد تهیه کردند. سپس تأثیربخشی آنها را بر روی موش‌های آزمایشگاهی مبتلا به آرتریت روماتوئید آزمایش کردند. نتیجه آن بود که این مواد واقعاً علائم التهاب مفصل را کاهش می ‌دهند.
دکتر فانک معتقد است که نتایج مشابهی در انسان‌ها نیز مورد انتظار است، اما باید با آزمون‌های بالینی ثابت شود.
فانک گفت اگر معلوم شود که چنین اثری در انسان‌ها نیز رخ می ‌دهد، احتمالا روزی 5/1گرم مواد شبه ‌کورکومینی باید مصرف شود، که حدود 10 برابر میزان مصرف روزانه زردچوبه یک فرد متوسط هندی است. بنابراین تنها راه برای تأمین این مقدار مواد شبه ‌کورکومینی، از راه مکمل‌های غذایی است.
به گفته فانک احتمالاً سایر مواد موجود در زردچویه به جز کورکومین هم دارای خواص ضد التهابی هستند و این مواد همراه هم با کورکومین التهاب را مهار می‌ کنند.