کولیت اولسرو
کولیت اولسرو بیماری است که در آن جدار داخلی کولون (روده بزرگ) دچار التهاب می شود. سیستم ایمنی بدن بطور نابجا جدار داخلی کولون را موردحمله قرار داده و باعث ایجاد التهاب، زخم، خونریزی و اسهال می شود.
اگر چه کولیت اولسرو یک بیماری مزمن و درمان قطعی ندارد، ولی بخوبی کنترل می شود. اکثر بیماران زندگی فعال و پرباری دارند. بیماری معمولاً با مصرف طولانی مدت دارو و نظارت دقیق بر عوارض بیماری به خوبی کنترل می شود.
علل :به نظر می رسد دو عامل در ایجاد بیماری کولیت اولسرو موثر باشند. زمینه ژنتیک و عوامل محیطی ژنتیک
کولیت اولسرو تمایل به تکرار در اعضای خانواده بیمار دارد و این موضوع دلالت به نقش عوامل ژنتیکی در بروز این بیماری دارد. در 10% تا 25% بیماران، یکی از بستگان درجه اول وی دچار بیماری التهابی روده می باشد.
محیط : عوامل محیطی فراوانی از جمله عفونتها، می توانند باعث ایجاد بیماری در افراد دارای زمینه ژنتیکی شوند.
به علل ناشناخته، بیماری کولیت اولسرو در کشورهای اسکاندیناوی و توسعه یافته شایعتر است. بیماری مردان و زنان را به یک اندازه مبتلا می کند. شایعترین سن ابتلا به بیماری کولیت اولسرو بین 30-15 سالگی است.
واژه های مشترک : - بیماری محدود به رکتوم را پروکتیت اولسرو می نامند.
- واژه کولیت دیستال یا پروکتو سیگموئیدیت زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که بیماری تا قسمتی از کولون سیگموئید پیشروی کرده باشد.
- کولیت سمت چپ زمانی گفته می شود که التهاب تا انتهای کولون عرضی پیشروی کرده باشد.
- زمانیکه بیماری تا کولون صعودی پیشرفت کرده ولی به سکوم نرسیده باشد این حالت را کولیت وسیع یا شدید مینامند.
- واژه پانکولیت زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که التهاب تا سکوم پیشروی کرده باشد.
علائم: علائم بیماری کولیت اولسرو می تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد و در طول زمان تغییر کند. واژه شعله ور شدن یا flare up زمانی بکار برده می شود که علائم بیماری تشدید یا بیماری فعال شود. واژه خاموشی یا remission زمانی بکار برده می شود که بیماری خاموش یا غیر فعال باشد.
بیماری خفیف
علائم بیماری کولیت اولسرو خفیف شامل خونریزی متناوب از مقعد، دفع بلغم و اسهال خفیف (کمتر از 4 بار در روز)می باشد. ممکن است دل پیچه خفیف، زور زدن دردناک و دوره هایی از یبوست نیز مشاهده شود.
بیماری متوسط
علائم بیماری شامل اسهال خونی شل (تا 10 بار در روز)، کم خونی خفیف، درد خفیف تا متوسط شکم و تب خفیف می باشد.
بیماری شدید: در بیماران مبتلا به کولیت اولسرو شدید، قسمت وسیعی از کولون و اغلب موارد تمامی روده بزرگ درگیر است. علائم بیماری شامل اسهال (بیش از 10 بار در روز)، درد شدید شکمی، تب، کم آبی و خونریزی قابل توجه که اغلب منجر به کم خونی می گردد. کولیت اولسرو شدید میتواند موجب کاهش وزن سریع شود. بیماری برق آسا: به تشدید علائم بیماری کولیت اولسرو شدید که با افزایش گلبولهای سفید خون، بی اشتهایی و درد شدید شکمی همراه است بیماری برق آسا گفته میشود. بیماری خارج روده ای:
اغلب مفاصل بزرگ (آرتریت، ساکروایلئیت)، چشم، پوست و با شیوع کمتر ریه از مناطقی هستند که ممکن است دچار التهاب گردند. اغلب موارد مفاصل بزرگ (زانوها، ستون فقرات)، چشم (اپی اسکلریت، یووئیت)، پوست ( پیودرماگانگرنزوم ، اریتم ندوزوم) و با شیوع کمتر ریه دچار التهاب می گردند. این علائم معمولاً در بیمارانی که دچار عود بیماری یا فعال شدن آن می شوند مشاهده می گردد. دیگر موارد التهاب می تواند در بیماران مبتلا به کولیت اولسرو که در حال خاموشی است نیز مشاهده شود. یک نوع آن آرتریت ستون فقرات است که موجب درد کمر خواهد شد از دیگر موارد، که در 5% بیماران رخ می دهد، التهاب مجاری صفراوی است که می تواند موجب یک بیماری کبدی به نام کلانژیت اسکلروزان اولیه شود. این بیماری (PSC) معمولاً با اندازه گیری آنزیمهای کبدی خون آشکار می گردد. در بیماران مبتلا به کولیت اولسرو خطر تشکیل لخته های خون و انواع خاص کم خونی نیز بیشتر است. تشخیص:
تشخیص این بیماری بر اساس علائم و نشانه های بیماری، معاینه فیزیکی و تاریخچه بیماری می باشد. علاوه بر آن نتایج آزمایشات تشخیصی مانند آزمایش خون، آزمایش مدفوع، سیگموئیدوسکوپی و یا کولونوسکوپی باید در نظر گرفته شوند.
درمان
درمان کولیت اولسرو بر اساس محل درگیری کولون، شدت التهاب، علائم و شرایط فردی تعیین می شود. در اکثر بیماران، کولیت اولسرو با دوره های مکرر عود و خاموشی مشخص می شود. در نتیجه دو هدف اصلی از درمان، دست یافتن و حفظ بیماری در مرحله غیر فعال (خاموشی)است که نیازمند درمان به مدت طولانی می باشد. از طرف دیگر، در حدود 15% از افرادی که دچار اولین حمله بیماری شده اند. ممکن است بیماری بدون نیاز به مصرف دارو در مرحله remission یا خاموشی تا آخر باقی بماند.
پروکتیت و پروکتوسیگموئیدیت: پروکتیت و پروکتوسیگموئیدیت معمولاً با یک یا چند دارو که به صورت تنقیه، شیاف یا کف مورد استفاده قرار می گیرند درمان می شوند.
در برخی از بیماران ممکن است نیاز به تجویز داروی خوراکی مانند سولفاسالازین و 5- آمینوسالیسیلات یا داروهای مرتبط (Pentasa, Asacol, Colazol, Lialda and Dipentum) باشد. در بعضی موارد ممکن است درمان استروئیدی (eg. cortenema مورد استفاده قرار گیرد. اثر درمانی این داروها معمولاً بعد از 3 هفته مصرف، ظاهر می شود و در 90% موارد علائم بیماری از بین می رود، و حدود 70% بیماران برای مدت طولانی در مرحله خاموشی یا بدون علامت خواهند بود. ادامه درمان با داروهای حاوی 5-ASA جهت حفظ بیماری در مرحله خاموشی توصیه می شود، اگر چه امکان قطع درمان نیز امکانپذیر است.
پانکولیت: اکثر بیماران این گروه که گستردگی درگیری به قسمت بالاتر از سیگموئید رسیده باشد نیازمند داروهای خوراکی هستند. تجویز داروهای خوراکی همزمان با مصرف داروهای موضعی در برخی از این بیماران می تواند سودمند باشد. ممکن است برای بیماران با علائم متوسط تا شدید به صورت موقتی داروهای استروئیدی (معمولاً پردنیزون) به صورت سرپایی و یا تزریقی (در بیمارستان)تجویز شود. بعد از رسیدن به مرحله بهبودی یا خاموشی، بیمار باید یکی از داروهای خوراکی 5-ASA را بطور منظم مصرف کند. سولفاسالازین:
سولفاسالازین یکی از قدیمی ترین داروهایی است که در درمان کولیت اولسرو بکار می رود. شایعترین عوارض جانبی دارو شامل سردرد، بثورات جلدی، تهوع وعقیمی برگشت پذیر در مردان می باشد. این عوارض جانبی در بیشتر از 10% بیمارانی که دارو مصرف می کنند اتفاق می افتد. افرادی که سولفاسالازین مصرف می کنند باید اسید فولیک بصورت مکمل دریافت کنند چرا که این دارو با جذب اسید فولیک غذا تداخل داشته و مانع جذب آن می شود.
5- آمینوسالیسیلات : داروهای حاوی 5- آمینوسالیسیلات معمولاً بهتر از سولفاسالازین تحمل می شوند. لذا آنها را می توان در دوزهای بالاتر تجویز کرد که در نتیجه اثر بخشی آنها نیز افزایش می یابد. شایعترین عوارض جانبی دارو شامل سردرد، ضعف، نفخ و دل پیچه می باشد. ریزش مو و راشهای پوستی شیوع کمتری دارند.
کورتیکو استروئیدها : تحمل مصرف داروهای استروئیدی بدلیل عوارض جانبی زیاد مشکل خواهد بود.
افزایش اشتها، افزایش وزن، اکنه، احتباس مایع، لرزش و تغییرات خلقی و مشکلات خواب از عوارض شایع می باشند.
مصرف دارو با دوزهای بالا و مدت طولانی، عوارض جانبی دیگری مثل دیابت، نازکی پوست، کبود شدن آسان، ظاهر کوشینگوئید (پهن شدن صورت و قوز پشت) پوکی استخوان، رشد بیش از حد موهای بدن، کاتاراکت (آب مروارید)، افزایش فشار خون، زخم معده، نکروز (مشکلات جدی مفصلی) و عفونت دربردارد. بدلیل خطر این عوارض جانبی، داروهای استروئیدی اکثر بیماران باید هرچه زودتر قطع گردد. درمان حالات مقاوم بیماری : به مواردی که بیماری به داروهایی که معمولاً باعث درمان آن می شوند پاسخ نداده یا پاسخ ضعیفی داده باشد یا بیمار به کورتیکوستروئیدها (استروئیدها) جهت کنترل علائم وابسته شود، کولیت اولسروی مقاوم گفته می شود. اکثر بیماران به داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی پاسخ می دهند. بیشترین داروهای مصرفی 6- مرکاپتوپورین و آزاتیوپرین و اخیراً infliximab می باشند. دگر علائم بیماری بهبود نیابد یا برخی عوارض ایجاد شود ممکن است عمل جراحی برداشتن روده برزگ نیاز باشد. مرکاپتوپورین و آزاتیوپرین:
سالهاست که آزاتیوپرین جهت درمان موارد مقاوم کولیت اولسرو بکار می رود. این داروها در70-60 درصد بیماران باعث بهبودی علائم شده و نیاز به استروئیدها را کاهش می دهند. حدود 6-3 ماه طول می کشد تا حداکثر اثر این داروها ظاهر شود. بیمارانی که این داروها را مصرف می کنند باید مرتباً از نظر بروز عوارض که شامل کاهش گلبولهای سفید خون، پانکراتیت و ندرتاً هپاتیت میباشد کنترل شوند. سیکلو سپورین: سیکلوسپورین یک داروی قوی سرکوب کننده سیستم ایمنی است که معمولاً بعداز پیوند اعضا مورد استفاده قرار می گیرد. در بیماران مبتلا به کولیت اولسرو شدید و مقاوم به درمان بستری در بیمارستان، تجویز دارو بصورت تزریقی می تواند بسیار موثر باشد. این دارو معمولاً به عنوان داروی نگهدارنده در درمان کولیت اولسرو کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.
Infliximab: دارویی است قوی که در درمان بیماریهای کرون و آرتریت روماتوئید. تجویز می شده است و در حال حاضر در درمان کولیت اولسرو مقاوم به درمان استفاده می شود. تعذیه :بیماران مبتلا به کولیت اولسرو پیشرفته اغلب دچار کاهش وزن و کمبودهای تغذیه ای می شوند. یک تغذیه مناسب به حفظ سلامتی و وزن نرمال می تواند کمک کننده باشد.
غذایی که باعث کولیت اولسر شود یا کمک به حفظ مرحله خاموشی بیماری کند وجود ندارد.
تنها در مواردی که مصرف غذا علائم بیماری را تشدید کند پرهیز غذایی باید صورت گیرد.
مصرف روزانه مولتی ویتامین منطقی به نظر می رسد. از آنجایی که قبلاً هم اشاره شد بیمارانی که سولفاسالازین مصرف می کنند باید اسید فولیک را به بصورت مکمل مصرف کنند.
داروهای ضد درد حاوی (NSAID) مانند بروفن و ناپروکسن توسط بیماران مبتلا به کولیت اولسرو نباید مصرف شود چون ممکن است علائم آنها تشدید شود یا بیماری آنها عود کند. مصرف استامینوفن مشکل ساز نخواهد بود. اگر چه بهتر است قبل از مصرف داروهای ضد درد، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. بیمارانی که دچار اسهال و دل پیچه هستند ممکن است با مصرف میوه تازه و سبزیجات تازه، کافئین، نوشیدنی های گازدار و مواد حاوی سوربیتول علائم آنها کاهش یابد.
داروهای گیاهی و طبیعی : داروهای گیاهی متعددی بصورت خوراکی یا تنقیه توصیه شده است ولی میزان اثر بخشی و بی خطر بودن آنها به اثبات نرسیده است و نباید مصرف کرد. درمانهای روانپزشکی : استرس علائم بیماری را بدتر خواهد کرد. بعضی از بیماران مشاوره فردی را و بعضی مشاوره گروهی، ارتباط با سایر بیماران مشابه (گروه درمانی) را ترجیح می دهند.
عوارض: تنگی : به معنی باریک شدن کولون یا رکتوم می باشد. در تعداد کمی از افراد مبتلا به کولیت اولسرو اتفاق می افتد و تنگی می تواند باعث انسداد کولون شود. خونریزی: افراد مبتلا به کولیت اولسرو در طول مدت بیماری خونریزی را تجربه خواهند کرد. در بعضی از بیماران کولیت می تواند بحدی شدید باشد که شریان کوچک در کولون را درگیر کرده و باعث خونریزی شدید شود.
توکسیک مگاکولون: از عوارض جدی بیماران مبتلا به کولیت شدید می باشد. زمانی اتفاق می افتد که التهاب باعث گشاد شدن کولون، نازک شدن دیواره آن و عدم پاسخ به درمان دارویی در عرض 72 ساعت شود.
سرطان کولورکتال و کولیت اولسرو: در کل در مبتلایان به بیماری کولیت اولسرو خطر سرطان کولورکتال بالا می رود. اگر چه ریسک در افراد مختلف متفاوت است. خطر ابتلا به سرطان در کولیت اولسرو به طول مدت بیماری و وسعت درگیری کولون بستگی دارد. خطر ابتلا به سرطان کولون در صورت وجود بیماری ثانویه کلانژیت اسکلروزان اولیه نیز افزایش می یابد. کلانژیت اسکلروزان اولیه یک اختلال مزمن پیشرونده است که باعث التهاب، سخت و باریک شدن مجاری داخل کبدی و صفراوی می شود. منبع : مرکر تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی تهران